Chủ nhân Tuyệt Tình cốc CÔNG TÔN CHỈ

Nếu nói Tuyệt Tình cốc trong Thần điêu hiệp lữ là một thế giới ngụ ngôn, thì chủ nhân Tuyệt Tình cốc Công Tôn Chỉ đương nhiên là một nhân vật của chuyện ngụ ngôn đó. Trong bộ tiểu thuyết này, một "hoạt tử nhân mộ", một Tuyệt Tình cốc, hai cái cùng hay tăng thêm hiệu quả cho nhau, đều là vương quốc tự khép mình, tự đè nén mình. Tuyệt Tình cốc chẳng qua là tòa nhà mồ phóng đại và biến tướng, nếu nói rộng ra nữa, đó là một cậu chuyện ngụ ngôn về sinh thái văn hóa truyền thống Trung Quốc và chân tướng lịch sử của nó. Ban đầu, thấy ở hẻm núi hoa thơm chim hót, trong nhà không một vết bụi, nơi đây các nhân vật mũ cao áo dài, diện mạo ai nấy nghiêm trang, sinh hoạt yên ổn, trật tự đâu ra đó, người ta bất giác tự hỏi, không biết có phải là mình đi lạc vào chốn đào nguyên hay chăng. Nhưng chẳng mấy chốc ta thấy ngay, giống như ở một vương quốc tự khép kín, nơi đây chẳng những không phải là thiên đường nhân gian, mà ngược lại, là một địa ngục trần gian. Tôi không chỉ nói đến cái hồ cá sấu ngầm bên dưới rất lâu người ta không biết, mà là tất cả những gì ở mặt sau. Mà tất cả, dĩ nhiên đều liên quan tới chủ nhân Tuyệt tình cốc Công Tôn Chỉ.

I

Công Tôn Chỉ rốt cuộc là nhân vật như thế nào? Nếu nhìn bề ngoài, đó là một người nho nhã hiền hòa, phong thái cổ xưa, nói năng đứng đắn nghiêm chỉnh, cử chỉ lịch thiệp, thuộc loại dị nhân hiếm có trong thế giới võ lâm. Nhưng nếu ta tiếp tục xem xét Công Tôn Chỉ đang làm gì, đã làm gì và làm như thế nào, thì sẽ thấy hoàn toàn khác. Dương Quá, Kim Luân pháp vương sở dĩ đến vùng này và đi sâu vào Tuyệt Tình cốc, là vì người trong hẻm núi này đã chăng một loại lưới kỳ dị bắt Lão Ngoan đồng. Lão Ngoan đồng đến đây gây sự trước, phá hủy đan phòng, thư phòng, cướp đi linh chi, diệu dược, người trong Tuyệt Tình cốc buộc phải bắt giữ Lão Ngoan đồng. Bọn Dương Quá đến Tuyệt Tình cốc chưa lâu, thì phát hiện Công Tôn cốc chủ đang chuẩn bị đại sự, ấy là chuẩn bị đám cưới thật linh đình. Công Tôn Chỉ mời bọn người ở lại dự lễ cưới của y. Nào ngờ cô dâu chẳng phải ai khác, mà chính là Tiếu Long Nữ, người Dương Quá khổ sở tìm kiếm bao ngày nay. Tiểu Long Nữ tự nhiên đổi tên thành Liễu cô nương, đã thế còn giả vờ không quen biết Dương Quá, làm cho lễ cưới trở thành một đám kỳ quái. Sự tình chẳng mấy chốc trở nên rõ ràng, Tiểu Long Nữ sau khi chủ động rời bỏ Dương Quá, tâm sự ngổn ngang, mâu thuẫn dồn dập, nhớ thương khôn nguôi, cuối cùng đột nhiên ngã bệnh ở gần Tuyệt Tình cốc, may sao được Công Tôn cốc chủ kịp thời mang về giải cứu và săn sóc. Công Tôn Chỉ có ý cầu hôn, Tiểu Long Nữ quyết ý lấy chồng, để suốt đời ẩn cư trong Tuyệt Tình cốc, đoạn tuyệt triệt để mọi quan hệ với Dương Quá. Tiểu Long Nữ sở dĩ đổi thành Liễu cô nương, một mặt là muốn vĩnh viễn rời bỏ Dương Quá, để cho chàng khỏi bị thiên hạ chê cười do vi phạm lễ giáo; mặt khác, lại là do không thể nào quên được Dương Quá, chàng họ Dương, nên nàng đổi thành họ Liễu. Thoạt tiên là Tiểu Long Nữ quyết ý tuyệt tình với lang quân, CôngTôn Chỉ đa tình nghênh đón giai nhân; sau thì Tiếu Long Nữ tình cũ trỗi dậy, Công Tôn Chỉ ra sức ngăn trở. Đêm động phòng hoa chúc biến thành một trận huyết chiến giữa Dương Quá và Tiểu Long Nữ với Công Tôn Chỉ và bọn tay chân của y trong Tuyệt Tình cốc. Nếu chỉ có trường ác đấu, thì tuy Công Tôn Chỉ biểu hiện không thật đàng hoàng, thậm chí có phần ngang ngược vô lý, nhưng vẫn có thể thông cảm bỏ qua. Bởi vì Tiểu Long Nữ tự dẫn thân tới, lại bằng lòng kết hôn với y, đột nhiên tình lang của cô dâu đến, làm hỏng cả lễ cưới của y, đương nhiên y khó tránh ngượng quá hóa giận. Nhưng tất cả những gì xảy ra sau đó không chỉ làm người ta cả kinh, mà còn phải nhận thức và đánh giá lại nhân vật này. Trong cơn giận dữ, Công Tôn Chỉ phát hiện không riêng Tiểu Long Nữ có tình cảm sâu đậm với Dương Quá, mà cả con gái y là Công Tôn Lục Đài cũng lại yêu Dương Quá; y bèn hạ độc kế, đẩy con gái y cùng Dương Quá xuống ao cá sấu ngầm dưới đất ! Công Tôn cốc chủ lâu nay đạo mạo, lịch thiệp mà lại đối xử tàn bạo vô tình với con gái của mình như thế, thật khiến người ta bất ngờ và lên án. Dương Quá và Công Tôn Lục Đài may mắn thoát mõm cá sấu, tìm được một lối đi ngầm không ai biết, tiến vào một cái địa huyệt sâu hàng trăm trượng, phát hiện một bí mật khiến người ta rùng mình lạnh gáy. Nghe bảo mẫu thân của Công Tôn Lục Đài, người vợ đầu tiên của Công Tôn Chỉ là Cầu Thiên Xích đã qua đời nhiều năm về trước, ai ngờ vẫn còn sống dưới cái địa huyệt tăm tối này. Cầu Thiên Xích gân cốt đã tàn phế, tóc rụng, diện mạo trở nên xấu xí, tâm trí cũng không thật bình thường, tất cả đều do Công Tôn Chỉ gây nên. Năm nọ, khi Cầu Thiên Xích có thai, Công Tôn Chỉ đã tư tình với tì nữ Nhu Nhi, bị Cầu Thiên Xích bắt được, dọa rằng chỉ cho một trong hai người được sống, thế là Cầu Thiên Xích không chút do dự rút kiếm đâm chết Nhu Nhi. Sau đó Công Tôn Chỉ ngon ngọt chuốc rượu cho Cầu Thiên Xích uống say, bẻ đứt gân mạch và đẩy vợ xuống địa huyệt. Một phần lịch sử kể trên đã chứng tỏ đằng sau bề ngoài yên ổn ở Tuyệt Tình cốc lại che giấu một bí mật lịch sử không thể cho người ngoài hay biết, dưới cái vỏ nho nhã của Công Tôn Chỉ là một lòng dạ hèn hạ, tàn ác. Tiếp đó, với sự xuất hiện của Cầu Thiên Xích, hôn lễ giữa Công Tôn Chỉ với Tiểu Long Nữ hóa thành bong bóng nước, hình tượng Công Tôn Chỉ càng biến đổi kinh khủng hơn. Ta thấy với sự xuất hiện của Cầu Thiên Xích, Công Tôn Chỉ không những mất nàng Tiểu Long Nữ xinh đẹp, mà còn mất cả địa vị cốc chủ, cái vỏ đạo đức của y bị lột bỏ hoàn toàn. Ví dụ điển hình là ở hồi thứ hai mươi chín, trên đường cái gần Tuyệt Tình cốc, Công Tôn Chỉ đã ngang nhiên dùng vũ lực cướp thiếu nữ Hoàn Nhan Bình, đường đường một vị cốc chủ biến thành một tên giặc "hái hoa". Nếu không có sự xuất hiện của Hoàng Dung và Lý Mạc Sầu, thì số phận của Hoàn Nhan Bình sẽ ra thế nào đủ biết. Tiếp đó, Công Tôn Chỉ về Tuyệt Tình cốc, gặp Lý Mạc Sầu, vừa gặp đã yêu, nôn nóng đề nghị liên thủ, kết thành phu thê, lại bày kế hãm hại con gái của y, đánh lừa lấy được viên thuốc giải cuối cùng từ tay Cầu Thiên Xích, đem đến lấy lòng Lý Mạc Sầu. Lúc này Công Tôn Chỉ đã là một tên mê gái điên cuồng. Cuối cùng Công Tôn Lục Đài bị chết bởi bàn tay của người cha tàn nhẫn Công Tôn Chỉ ! Công Tôn Chỉ bấygiờ đã trở thành một con thú đội lốt người mất hết nhân tính.

II

Xem xong chuyện Công Tôn Chỉ, ai cũng căm phẫn. Nhưng nếu nói Công Tôn Chỉ bẩm sinh đã là một con thú đội lốt người, lòng dạ lúc nào cũng hiểm độc như rắn rết, thì hình tượng nhân vật này và ý nghĩa ngụ ngôn của nó sẽ bị đơn giản hóa. Chúng ta cần thấy rằng tính cách của Công Tôn Chỉ thực ra có một quá trình biến đổi tiến triển rõ ràng. Trước khi đánh giá cụ thể tính cách của Công tôn Chỉ, ta hãy thử xem xét từ một góc độ khác, nghe đâu y luyện được thứ võ công rất kỳ dị. Công Tôn Chỉ có hai môn võ công kỳ dị, một là công phu bế huyệt thần kỳ, có thể tùy ý phong bế huyệt đạo, nên có bị đánh trúng huyệt, y vẫn không sao cả, trong khi đối phương kinh ngạc hoảng loạn; cái đó gọi là công phu phòng vệ hạng nhất. Hai là công phu phối hợp mặc-kiếm kim-đao, khiến đối phương không thể biết y thi triển đao pháp hay kiếm pháp, không hiểu đàng nào nó đối phó. Dương Quá từng khốn khổ vì nó, cái đó gọi là chiêu thuật tấn công hạng nhất. Do hai thứ võ công ấy, cộng với lối sống kỳ quặc của y, Công Tôn chỉ khiến người ta có ấn tượng y hiển nhiên là một dị nhân. Nhìn bề ngoài, con người này tưởng chừng không có bất cứ nhược điểm gì, nên khó mà đánh thắng. Nhưng đến khi người vợ đầu tiên của y là Cầu Thiên Xích lấy máu mình hòa với nước trà cho y uống, thì lập tức làm lộ nguyên hình võ công của Công Tôn Chỉ. Cầu thiên Xích biết chỗ yếu chết người của công phu bế huyệt, ấy là không được ăn uống bất cứ chất tanh nào cả, đương nhiên càng không được nhìn thấy máu tươi, hễ nhìn thấy máu tươi, công phu bế huyệt lập tức tự phá. Còn công phu phối hợp mặc kiếm-kim đao, chẳng qua cũng chỉ là hư chiêu che mắt thế gian, một khi hiểu rõ nguyên tắc "đao tức là đao, kiếm tức là kiếm", thì sẽ thấy võ công của Công Tôn Chỉ không ly kỳ chút nào. Cầu Thiên Xích phá chốt, khiến Dương Quá dễ dàng đánh bại CôngTôn Chỉ; đồng thời cũng giúp chúng ta phát hiện CôngTôn Chỉ vốn chỉ là một thường nhân. Tôi nghĩ mọi người đã sớm biết rằng trong tiểu thuyết võ hiệp, võ công thần kỳ đến mấy cũng chỉ là thứ võ công tưởng tượng mà thôi, nhưng trong tiểu thuyết của Kim Dung, võ công thần kỳ của một số nhân vật quan trọng thường thường thể hiện ra bên ngoài tính cách của nhân vật. Nói khác đi, bí ẩn và cách hóa giải võ công của Công Tôn Chỉ chính là ở chỗ chúng ta lý giải được điểm mấu chốt trong tính cách và tâm lý của y. Hai đặc trưng tính cách và tâm lý của Công Tôn Chỉ, đó là tự khép kín bên trong và tự giả dối bên ngoài. Nói nôm na là kìm nén và giả dối. Cái gọi là công phu bế huyệt, kỳ thực chỉ là công phu tự kìm nén điển hình. Để bảo đảm công phu ấy hữu hiệu lâu dài, Công Tôn Chỉ đành phải kiêng ăn uốngchất tanh, tức là tự kìm nén mình. Đồng thời để duy trì tình trạng ấy, không cho chất tanh quyến rũ mình, CôngTôn Chỉ bắt tất cả mọi người ở Tuyệt Tình cốc đều phải ăn chay, tức là không chỉ kìm nén mình, mà còn kìm nén người khác. Chẳng trách bọn Mã Quang Tá đến làm khách ở đây cứ luôn miệng phàn nàn nhạt miệng, không có ấn tượng tốt về Công Tôn Chỉ và Tuyệt Tình cốc. Hơn nữa, sự tự kìm nén của Công Tôn Chỉ thực ra biểu hiện ở các phương diện tình cảm, tâm linh, tính cách. Trước khi Tiểu Long Nữ xuất hiện, sinh hoạt của CôngTôn Chỉ hiển nhiên là một sự kìm nén toàn diện, khiến cho Tuyệt Tình cốc có vẻ yên ổn, an toàn. Tiểu Long Nữ xuất hiện, cũng giống như giọt máu của Cầu Thiên Xích hòa vào nước trà, phá vỡ sự kìm nén của Công Tôn Chỉ, để tình dục tràn ra thành tai họa, không thể kìm nén thêm được nữa. Cướp Hoàn Nhan Bình, theo đuổi Lý Mạc Sầu, đến mức nhìn thấy bất cứ mỹ nữ nào cũng muốn cưỡng bức, Công Tôn Chỉ đã trở thành hết thuốc chữa. Giả sử Tiểu Long Nữ không xuất hiện, người ta đương nhiên không thể biết chuyện người vợ đầu tiên Cầu Thiên Xích của y, sinh hoạt của Công Tôn Chỉ dĩ nhiên sẽ duy trì tình trạng thanh tâm quả dục, nghiễm nhiên có đạo; võ công thần kỳ và hình tượng đạo đức của y vẫn cònđược người người kính ngưỡng suốt đời.

III

Vấn đề là Tiểu Long Nữ đã xuất hiện, bí mật của Tuyệt Tình cốc bị bóc trần; sự cân bằng giữa cái vỏ và cái lõi võ công, tình cảm, tâm lý của Công Tôn Chỉ bị phá vỡ toàn bộ, cuộc sống, số phận, hình tượng của y cũng được viết lại. Điều này chứng minh câu nói của cổ nhân “Đường lên thiên đàng hết sức gian nan, đường xuống địa ngục như chiếc cầu trượt", cũng chứng minh câu nói của một triết gia phươngTây : "Con người vừa là thiên sứ, vừa là ma quỉ". Cũng có nghĩa Công Tôn Chỉ chỉ là một phàm nhân đáng thương, có chỗ yếu điển hình của con người. Ông tổ của y chạy loạn An sứ, di cư đến hẻm núi này, dựng nên một thế giới khép kín, đồng thời hình thành truyền thống giá trị riêng biệt, lấy việc tự kìm nén làm qui tắc sinh hoạt, coi tình dục bình thường như là thứ hồng thủy, mãnh thú. Muốn duy trì võ công tổ truyền, tất phải duy trì truyền thống ăn chay, đồng thời phải tiếp tục kìm nén tự nhiên và sống theo lối kìm nén chính mình. Công Tôn Chỉ là một con người, dĩ nhiên có chỗ yếu và ham muốn của con người; lối sống kìm nén mình có thể nhất thời che đậy nhược điểm, ham muốn, chứ không tiêu trừ được tận gốc. Ngược lại, càng kìm nén chính mình, ham muốn càng dễ biến dạng bành trướng. Xét về mặt này, Công Tôn Chỉ tàn ác đáng sợ chẳng qua chỉ là vật hi sinh của môi trường Tuyệt Tình cốc và truyền thống lịch sử của nó mà thôi. Nhược điểm, ham muốn của y vốn không phải là tội ác, chẳng qua bị kìm nén và biến dạng, mới hóa thành lắm thứ nghiệt chướng. Chuyện Công Tôn Chỉ thực ra là một chuyện ngụ ngôn văn hóa.

TRẦN MẶC – TRUNG QUỐC

BÀN VỀ CÁC NHÂN VẬT TRONG TIỂU THUYẾT KIM DUNG